UMBRA

UMBRA

PL

(latin) cień, zaćmienie księżyca

„Czemu się więc przestraszyłeś? A i z człowiekiem dzieje się tak, jak z drzewem. Im więcej chce on w górę i w jasność, tym silniej korzenie jego dążą ku ziemi, w dół, w ciemność, w głąb – do zła„.

F. Nietzsche

Symboliczna opowieść o poznawaniu siebie, docieraniu do najgłębiej skrywanych tajemnic ludzkiej duszy.
Bez dialogów, w sposób poetycki, poprzez symbolikę obrazu, muzykę i taniec film
dociera do typowych struktur wewnętrznych, organizujących traumatyczne doświadczenie
człowieka we wczesnym dzieciństwie. Subiektywne doświadczenie traumy, wyparte ze świadomości, odzyskane w symbolicznych obrazach, nabiera charakteru uniwersalnego.

„W filmie UMBRA chciałam przyjrzeć się doświadczeniu uwiedzenia i nadużycia w dzieciństwie za, którym często kryje się motyw grzechu pierworodnego. Zainteresowała mnie przede wszystkim struktura psychiki po takim doświadczeniu, wewnętrzne obiekty: oprawcy i niewinnego dziecka oraz dynamika ich relacji. Ambiwalencja uczuć jaka temu towarzyszy, niezdolność do zauważenia własnej krzywdy i pragnienie, ponownego doświadczenia tych samych emocji. Poczucie wstydu i współudziału w nadużyciu. „Imprinting”, pierwsze wiązanie, miłości z nadużyciem, które naznacza całe dorosłe życie. Jaki wpływ na doświadczanie tu i teraz ma trauma i jej konstytutywny charakter?

Jak dowodzi psychologia, doświadczając nadużycia w dzieciństwie, nie potrafimy rozpoznać natury samego zdarzenia. Jeżeli nie otrzymamy wsparcia od osób dorosłych, wypieramy cierpienie i uznajemy to co się stało za „normalne”. Skrzywdzona część zostaje wyparta w odmęty nieświadomości, a jak dowodzi Donald Kalsched, psychoanalityk jungowski, braki wiedzy na temat zdarzenia psychika uzupełnia motywami mitycznymi, religijnymi, a nawet baśniowymi formując się w archetypowy system obronny. Wyrządzamy wówczas krzywdę zarówno sobie, jak i otoczeniu nie mając tego świadomości. Dopiero ponowne spojrzenie na wydarzenia z przeszłości, choćby odzyskane w formie symbolicznej i dostrzeżenie w nich własnego cierpienia, może nas z tego uwiedzenia wybudzić. Znacznie gorzej wygląda zmiana wewnętrznej konstrukcji psychiki.
Uwiedzenie działa jak hipnoza. Człowiek odtwarza destrukcyjne struktury jak w transie i nie ma świadomości wyrządzanej krzywdy, przy tym tkwi ciągle w schemacie ofiary i jest przekonany, że to inni go atakują. Nieświadomie prowokuje, uwodzi, wciąga innych w swoje piekło i doprowadza do odtwarzania traumy w nadziei, wyjścia z tej mrocznej przestrzeni.

Film można opisać z różnych perspektyw. Jedną z nich jest właśnie perspektywa psychologiczna, w której dostrzeżemy mechanizmy traumy takie jak: dysocjacja, fragmentacja pamięci, niezdolność linearnego opowiedzenia własnej historii, odtwarzanie traumy, autoagresja…

Jest to niezwykle ważny aspekt naszego życia i samego doświadczenia traumatycznego, jednak pozostawanie jedynie na tym poziomie opisu mechanizmów traumy jest podejściem mocno redukcyjnym. Za traumatycznym doświadczeniem z dzieciństwa kryje się rdzeń archetypowy ujawniający głębsze znaczenie wewnętrznego konfliktu, który powinien być podjęty co najmniej z perspektywy psychologii głębi, a nawet filozofii. Jako, że archetyp jest pewną tendencją, a nie konkretnym obrazem, uchwycenie go nie jest do końca możliwe. Również nielinearne przedstawienie historii może być uznane za bardziej kobiecy styl narracji, a nie przejaw fragmentacji pamięci.

To co udało mi się stworzyć w obrazie Umbry, to wielopoziomowy przekaz znaczeniowy działający na widza za każdym razem w inny sposób, kiedy podejmuje on próbę interpretacji symbolu dla odnalezienia osobistego znaczenia zarówno w przestrzeni nieświadomej jak i świadomej . W tym sensie właśnie film ten uważam za terapeutyczny.

Film ten pokazuje, że wewnętrzny
świat traumy żyje własnym życiem, obrastając cały czas w nowe treści. Wewnętrzny oprawca kontrolujący świat bohaterki wiąże ze sobą kompleks matki i traumę uwiedzenia tworząc wielowarstwową przestrzeń w której uchwycone
zostały również szerzej rozumiane problemy kobiecości. Obecny w symbolach motyw utraconego raju, grzechu pierworodnego, zdradza głębszy problem egzystencjalny.

Wybór tematu jest ilustracją mechanizmu uwiedzenia i głębszego problemu egzystencjalnego, jaki się za nim kryje. Niezgody na świat w takiej postaci w jakiej został on stworzony, a więc konfliktu ze stwórcą czy stworzeniem. Problem ten wykracza poza mechanistyczne podejście psychologii, a zdaje się być kluczowy dla transformacji wewnętrznych struktur, które powstały wskutek doświadczenia traumy.

W filmie nie podejmuję natomiast dyskusji na temat kazirodczego nadużycia seksualnego dziecka, gdyż nie takie było doświadczenie na której oparłam scenariusz filmu. Film może być tak odczytywany przez osoby, które takiego nadużycia doświadczyły, gdyż jak dowodzi psychologia wewnętrzne struktury grupują się w podobny sposób.

W filmie też nie przedstawiałam gwałtu, ani aktu penetracji seksualnej. Zamierzeniem moim było pokazanie uwiedzenia i przekroczenia granicy intymności, które o tyle jest problematyczne, że łatwo zanegować jego przemocowy charakter, a ono samo niejednokrotnie sprawia przyjemność. Zagubienie ofiary w takiej sytuacji jest dużo większe. Mocne przedstawienie skutków nadużycia jest wynikiem realnego odczuwania problemu przez osobę, która tego doświadczyła. Tak motyw przekroczenia zafunkcjonował w doświadczeniu wewnętrznym. Podobnie motyw oprawcy zamieniającego się w chłopca nie miał służyć „wybielaniu” oprawcy, a pokazaniu jego niedojrzałości emocjonalnej, gdyż taka świadomość towarzyszyła temu obrazowi.

Film nie przedstawia samego momentu
transcendentnej przemiany, gdyż doświadczenie to jest nieopisywalne nawet w formie sztuki.

Przedstawione w filmie wewnętrzne obrazy zostały wydobyte z głębi w duchu fenomenologicznej metodologii. Praca badawcza jak i realizacja filmu trwały wiele lat, a bardziej szczegółowe informacje na ten temat, znacznie wykraczają poza charakter tego artykułu.

Obrazy nie zostały przeze mnie poddane interpretacji, ani zmienione. Jedyna ingerencja jakiej dokonałam, to wybór obrazów z większej ilości materiału. Przedstawiony materiał zatem jest bardziej zapisem prawdziwego przeżycia głębinowego, niż scenariuszem filmowym, czy intencją reżysera do wyrażenia swojej opinii na wybrany temat. Film ten traktuję jako projekt badawczy dużo bardziej niż wypowiedź. Jest on portretem namalowanym przez nieświadomość subiektywnemu doświadczeniu. Wydobycie przeżycia z głębin traktuję zaledwie jako wstęp do snucia teoriopoznwczych rozważań na jego temat jak i natury samego doświadczania podejmowanego przeze mnie z różnych perspektyw. Przez ostatnie 15 lat zagłębiałam się w spojrzenie psychologiczne różnych nurtów prezentując swoje przemyślenia na konferencjach naukowych (patrz UMBRA i Psychologia). Jednak nie znajduję tam odpowiedzi wyczerpujących moje poszukiwania. Lupę swoją skierowałam na fenomenologię.

KONSTRUKCJA OBRAZU:

Film w sposób poetycki dociera do
stanu wewnętrznego bohaterki, jej poczucia osamotnienia, winy, braku prawa do
istnienia, braku prawa do miłości a przede wszystkim braku sensu życia. Za sprawą transowości obrazów przenosi widza w sferę przeczuwania, a nie intelektualnej analizy. Pozwala poczuć i przeżyć, bardziej niż zrozumieć dramat
uwięzienia i ambiwalentnych uczuć jakie targają bohaterką. Scenografia, światło, ujęcia, ruch, kostium, kolor, a nawet charakteryzacja zostały przeze mnie bardzo precyzyjnie zaplanowane, aby zatopić widza w głębi traumatycznego przeżycia. Jednak moim celem nie było wciąganie widza w piekło, jak to czynią ofiary traumy. Chciałam przybliżyć mu ten świat, ale nie chciałam go nim zniszczyć. W tym celu posłużyłam się pięknem, które ma funkcję ochronną. Dotkliwe odczuwanie cierpienia dziecka ma za zadanie wybudzenie z uwiedzenia tych, którzy jeszcze pozostają pod jego hipnotyzującym wpływem i oczyszczenie z winy ofiary. Wyidealizowane piękno głównej postaci ma ją przybliżać do mitologicznej heroiny, Bogini, która poprzez wydobycie się z mroku materii, odzyskuje swoją świętość. 

Kiedy w tradycyjnym filmie fabularnym obserwujemy historię „realną”, a tylko za pomocą tzw.: „insert shots” przenosimy się do świata wewnętrznego bohatera, aby poczuć jego
nastrój, tak w Umbrze sytuacja z założenia jest odwrócona.

Poruszamy się po świecie wewnętrznym, jego strukturach i pewnym niejawnym porządku, który C.G Jung próbował opisać za pomocą teorii archetypu.

Symboliczny obraz zatem będzie tu
pełnił funkcję pomostu między wymiarem indywidualnym, afektywnym, filozoficznym, a nawet teologicznym.

Jednak na koniec to bagaż
życiowy widza, jego edukacja i wrażliwość decydują o tym, co dostrzega w
obrazach filmu.„

Jak zauważył Jerzy Nowosielski, „Każdy
odbiorca jest też artystą, bo jeżeli włącza się w proces wchodzenia w głąb tak zwanego dzieła sztuki, to sam tworzy, i tutaj jego wolność jest w jakimś sensie nieograniczona”.

URSZULA NAWROT

UMBRA

EN

(latin) shadow, gloom, eclipse of the moon

„In a dream situation you may behave like a fool or a hero, and then you might say that is not the way you see yourself, but how the uncoscious sees you – it is the photograph of your ego taken from the unconscious”.

Marie Luis von Franz – author and Jungian analyst

„UMBRA / ECLIPSE OF THE MOON is a sumptuous, intoxicating visual journey through the subconscious of the soul as memories from things past, present and perhaps even from the future collide to reveal secrets buried within a woman’s mind and heart.

Thanks to the trance nature of the images, UMBRA takes the viewer into the sphere of intuition, not intellectual analysis.

Thus, the symbolic images will serve as a bridge between the heroine’s inner traumatic structures, represented by objects from her real life, and the world of the archetype. From the symbolic images, one can read the nature of early wounds, disturbed relations with her family, as well as a story of primer sin.

Trauma can be realistically portrayed in film by focusing on everyday problems of the victims, accusing the oppressors, denouncing injustice, or by raising trauma’s social and legal aspects. Trauma can also be described through symbolic imagery. It is then that we have a chance to reach the inner world of trauma, describe the indescribable, elusive, irrational. The essence of the symbol is to combine what is conscious and unconscious, rational and irrational.  Symbols merge different layers of reality without merging them into one. A symbolic narrative can, therefore, take place in several realities simultaneously. The interpretation of a symbol is the choice of one level of reality as the dominant one. In my film “Umbra” I speak symbolically of child sexual abuse and how it affects  adult life. I ask philosophical questions about the truth and sense of existence, as well as theological questions about love and God in the face of experiencing evil. The story of child sexual abuse becomes an archetypal tale of evil initiation.

This is possible thanks to telling the story through symbolic images: “Whoever speaks in primordial images speaks with a thousand voices: he enthralls and overpowers… he transmutes our personal destiny into the destiny of mankind, and evokes in us all those beneficent forces that ever and anon have enabled humanity to find a refuge from every peril and to outlive the longest night.” C.G Jung.

Child sexual trauma does not allow a child to develop properly, disrupting the entire spectrum of sexual behavior in adult life, causing fear of life, emotional death, lack of contact with reality, dissociation and self-destructive behavior, feelings of shame, guilt and loneliness.

Remaining only at this level of reading and analysis is a very reductive approach and reduces my effort to try to capture the archetype hidden behind the mother or torturer complexes. Since an archetype is a certain tendency and not a specific image, it is not entirely possible to capture it. What I managed to create in Umbra, and what I consider original, is a multi-level message of meaning that affects the viewer in a different way each time, constantly opening new associations, building new meanings for the expanding awareness of the „self”. In this sense, I find this film therapeutic. The negative Animus controlling the heroine’s inner world combines the mother complex and sexual abuse, creating a multi-layered space in which broader issues of femininity are also captured. This film shows that the internal world of trauma lives its own life, constantly growing with new content.

The problem of trauma goes far beyond the sphere of psychological considerations. Trauma destroys faith in the meaning of life and undermines the existence of love.”

URSZULA NAWROT

FILM AWARDS